Skilgreiningar á siðblindu hafa farið út um víðan
völl í tímans rás. Tvennt hefur þó
haldist nokkuð stöðugt: Annars vegar að sterk tengsl siðblindra
við raunveruleikann og skortur á geðrofi/sturlun er mikilvægur
þáttur í greiningu siðblindu. Hins vegar að
siðblindir einstaklingar eru oftast taldir ólæknandi.
Í meginatriðum má segja að menn hafi sveiflast milli
þess að leggja áherslu á persónuleikaeinkenni
siðblindra til þess að einblína á hegðun
þeirra. Þetta helst í hendur við hvort menn hafa
talið siðblindu arfgenga að mestu eða aðallega mótaða
af félagslegum aðstæðum. Núna virðist sveiflan
vera aftur til upphafsins, þ.e.a.s. áhersla á félagsmótun
sem orsök minnkar og áhersla á meðfædda persónuleikaröskun
eykst.
Oft
er talið að franski læknirinn og frumkvöðull í
geðlækningum, Philippe Pinel (1745-1826), hafi fyrstur
lýst einhverju sem líkist siðblindu á læknisfræðilegan
hátt. Hann notaði hugtakið la folie raisonnante/manie
sans délire, þ.e.a.s. „geðveikir án vitfirringar“
m.a. um þá sjúklinga sem sýndu hvatvísa
og sjálfseyðileggjandi hegðun, gerðu sér grein
fyrir eigin taumleysi en héldu þó uppteknum hætti.
(Myndin er af Pinel.)
Benjamin Rush, stundum sagður faðir bandarískrar
geðlæknisfræði, skrifaði snemma á 19. öld
um svipuð tilfelli og Pinel lýsti og gekk enn lengra en Pinel
í að reyna líta á geðsjúka á
siðferðilega hlutlausan hátt, þ.e. að þeir
hefðu einfaldlega gallað tilfinningalíf og geðsmuni.
Rush hélt því fram að til væri fólk
sem sýndi óábyrga hegðun allt sitt líf
án þess að örlaði á tilfinningum á
borð við skömm eða hiki vegna afleiðinga gerða
þess. Rush lýsti þessu svona árið 1812: „Viljinn
kann jafnvel að vera skekktur í mörgum sem virðast
vera vitandi vits … tilfinningarnar gera viljann að ósjálfráðu
verkfæri illra verka. Fólki sem haldið er þessum
sjúkdómi er um megn að segja satt um nokkurn skapaðan
hlut … Falsi þeirra er sjaldan beint meðvitað til skaða
neins nema því sjálfu.“ (Medical Inquiries and Observations
upon the Diseases of the Mind, 1812, s. 124) Rush kallaði þetta
„skrumskælingu hinna siðlegu þátta“ (perversion
of the moral faculties) og „siðferðilega firringu hugans“ (moral
alienation of the mind).
J. C. Prichard var breskur læknir, sem gaf út ritgerðina
Treatise
on Stupidity and Other Disorders of the Care árið 1835.
Þar notaði hann fyrstur hugtakið „siðferðileg brjálsemi“
(moral insanity) sem hann skilgreindi sem „ónáttúrlega
skrumskældar eðlilegar tilfinningar, geðsmunir, langanir,
skap, siðir, siðferðiskennd og náttúrlegar hvatir,
án nokkurrar áberandi röskunar eða galla í
skilningi eða vitsmunalegum og rökrænum þáttum
og sérstaklega án nokkurra brjálsemisblekkinga eða
ofskynjana.“ Prichard var að mörgu leyti sammála Pinel
en algerlega ósammála því að líta
slíkan einstakling á siðferðilega hlutlausan hátt.
Prichard hélt því fram að siðferðilega
brjálaðir sýndu sorglegan persónuleikagalla sem
kallaði á félagslega refsingu Hann sló föstu
að slíkir þekktu alveg muninn á réttu og
röngu en væru þvingaðir til að haga sér
á forkastanlegan hátt. Prichard lýsti þessu
þannig: „Til er tegund/form geðrænnar truflunar þar
sem vitsmunaleg hæfni virðist hafa hlotið lítinn eða
engan skaða, þar sem röskunin hefur aðallega eða
eingöngu tekið sér bólfestu í tilfinningasviði,
skapi eða háttum. Í tilvikum þessa eðlis eru
siðferðileg og virk lögmál hugans undarlega afskræmd
eða skrumskæld; Sjálfstjórn er horfin eða mjög
sködduð og einstaklingurinn er ófær um að bera
sig með reisn og gæta velsæmis í lífinu,
þótt hann geti rætt af skynsemi um hvaðeina.“
Fyrstur
til að nota orðið Psychopathie var Baron Ernst von
Feuchtersleben, læknir, skáld og heimspekingur í
Vín (1806-1849). Hann skrifaði Lehrbuch der ärztlichen
Seelenkunde árið 1845 og hún var þýdd
á ensku 1847 undir titlinum The Principles of Medical Psychology.
Feuchtersleben leit á Psychopathieen sem sjúkdóma
persónuleikans. Siðlegur persónuleiki kann að haldast
ótruflaður en er yfirgnæfður af röskuninni. Hann
fjallaði um Psychopathieen í fjórum köflum,
undir yfirskriftunum: Heimska; Föst hugvilla; Æði
og Fábjánaháttur. Að hans mati enduðu
allir geðsjúkdómar í fábjánahætti
væri ekkert gert til lækninga. Það er nokkuð
ljóst að von Feuhtersleben hafði talsvert annað í
huga en nútíma skilning á orðinu psychopatie en
hann var þó líklega höfundur orðsins. (Myndin
er af von Feuchtersleben.)
Þýski læknirinn Julius L. Koch notaði
árið 1891 hugtakið „siðblind lágkúra“
(Die Psychopathischen Minderwertigkeiten - á ensku psychopathic
inferiority) í samnefndu riti og átti við einstaklinga
sem sýndu óeðlilega hegðun vegna erfða en voru
ekki brjálaðir. Hugtakið lýsti tilfinningalegum og
siðferðilegum frávikum í þáttum sem
tengdust samvisku og fékk góðar viðtökur í
Evrópu og Ameríku. Þótt þetta væri
merkileg tilraun í lýsandi gerðaflokkun náði
hugtakið raunar yfir nánast allt það sem flokkast
til persónuleikaraskana í dag. Í endurútgáfum
á bók Koch skipti hann út Minderwertigkeit
í Persönlichkeit.
Emil
Kraepelin (1856-1926), mjög frægur þýskur geðlæknir,
stundum kallaður faðir nútíma geðlæknisfræði,
betrumbætti og jók við hugmynd Koch um „siðblinda
lágkúru“ (psychopathischen Mindwertigkeiten) því
hann vildi þrengja skilgreininguna að þeim sem sýndu
mest eyðileggjandi persónueinkenni og geðlæknar á
stofnunum tækju oftast eftir. Tuttugu árum eftir að Koch
setti fram sínar kenningar um siðblinda rötuðu þær
í 8. útgáfu Kraepelin af Lehrbuch der Psychiatrie
undir nýrra heiti Koch, psychopatische Persönlichkeiten.
Persónuleiki siðblindra kemur að mati Kraepelin fram í
sjö tegundum: Æsingagjörnum, framtakslausum,
hvatvísum,
lygnum,
fölskum,
andfélagslegum
og þrasgjörnum. Kraepelin lýsti undirflokknum
siðblindum
lygurum sem stjórnsömum, yfirborðskenndum, heillandi
og skeytingarlausum um aðra. Í öðrum undirflokki taldi
hann glæpamenn af hvöt, sem fylltust óviðráðanlegri
þörf til að fremja glæpi án efnahagslegs gróða,
eins og íkveikju eða nauðgun. Þriðji flokkurinn
átti við atvinnuglæpamenn sem frömdu glæpi
í kaldlyndu hagsmunaskyni fremur en af óviðráðanlegum
hvötum. Í fjórða flokknum voru sjúklegir
flækingar sem reikuðu gegnum lífið án sjálfstrausts
eða ábyrgðar. Áhersla Kraepelin var þó
mest á andfélagslega hegðun. Hann kallaði hinn andfélagslega
siðblinda der Gesellscahftsfeind og lýsti slíkum einstaklingum
þannig: „Óvinir samfélagsins … einkennast af slævingu
siðferðiskenndar. Oft eyðileggja þeir og hóta
… þeir geta ekki brugðist við af tilfinningadýpt og
þá skortir samúð og nærgætni. Þeir
hneigjast til vandræða í skóla, skrópa og
strjúka. Þjófnaður frá unga aldri er algengur
meðal þeirra og þeir fremja glæpi af ýmsum
toga.“ (Myndin er af Kraepelin.)
Karl Birnbaum (1878-1950) var upphaflega þýskur
geðlæknir (fæddur í Slésíu og af gyðingaættum)
en flutti til Bandaríkjanna 1939 og starfaði þar sem eftir
var ævinnar. Hann skrifaði greinina „Über psychopathische
Persönlichkeiten“ árið 1909, þar sem hann kynnti
hugtakið „félagsblindingi“ (Sociopath) til að leggja
áherslu á félagslegar orsakir andfélagslegrar
hegðunar. Bókin Die psychopatischen Verbrecher kom út
1914 og fjallar um siðblinda afbrotamenn eins og titillinn gefur til
kynna. Bandaríski geðlæknirinn Partridge tók svo
upp orðið „félagsblindingi“ (sociopath) árið
1930 því hann beindi sjónum einkum að andfélagslegri
hegðun siðblindra, hvernig þeir brjóta lög, reglur
og siðferðileg viðmið.
Í klínískri réttarlæknisfræði
sem þróaðist á millistríðsárunum
hafði Kurt Schneider (1887-1967) nokkur áhrif með
bók sinni Die psychopatischen Persönlichkeiten, sem
kom út árið 1921. Hefur hefðbundið þýskt
viðhorf til siðblindu talsvert byggt á kenningum hans, allt
til vorra tíma. Hann greindi í aðalatriðum milli
tveggja gerða siðblindra, þ.e. þeirra sem þjást
vegna sálarlegs óeðlis og þeirra sem láta
samfélagið þjást. Schneider lagði sig fram
um að skilgreina siðblindu á ógildishlaðinn/hlutlausan
hátt en tókst það ekki alveg. Hann leit ekki á
siðblindu sem geðrænan sjúkdóm heldur frávik
frá því sem kalla mætti meðallag. Schneider
taldi sig hafa fundið tíu ólíkar gerðir siðblindra:
Þá kraftmiklu (sem eru ofvirkir, einfaldir og óáreiðanlegir);
þá þunglyndu (sem hafa neikvæða lífssýn),
þá óöruggu (sem eru viðkvæmir
eða sýna skort á sjálfstrausti), þá
ofstækisfullu (sem eru haldnir þráhyggju og sýna
skert veruleikatengsl), þá hverflyndu (sem stjórnast
af tilfinningum sínum), þá sem stjórnast
af stórmennskuhugmyndum, þá kaldlyndu, þá
viljalausu
(sem láta aðra stjórna sér), þá táplausu
(sem skortir allt frumkvæði) og þá trylltu
(sem sýna stjórnlausa árásarhvöt).
Enski geðlæknirinn Henry Maudsley reyndi, í
bók sinni Responsibility in mental disease, 1897, að
greina milli illsku sem birtist í geðrænni truflun, þ.e.
siðferðilegri brjálsemi, og þeirrar sem stafaði
af upprunalegum stjórnlausum persónuleika. Maudsley taldi
að tilfinningar og hvatir einar, án þess að rökvísi
væri skert, gætu fengið menn til að fremja afbrot.
Hann sló því föstu að ekki væri hægt
að endurhæfa fól sem tilbúin væru til „siðferðilegs
fábjánaháttar“ (moral imbecility) með fangelsisvist.
Ákveðinn hluti afbrotamanna sýndi gallaða líkamlega
og sálræna starfsemi sem hefði í för með
sér öfgakenndan skort eða jafnvel algeran skort á
siðferðiskennd. „Siðferðilegur fábjánaháttur“
væri meðfæddur og ekki þýddi að refsa
þeim sem ekki gætu stjórnað gerðum sínum.
George Everett Partridge, bandarískur geðlæknir,
birti greinina „A Study of 50 Cases of Psychopathic Personality“ árið
1928. Þar stakk hann upp á að nálgast siðblindu
á tvenns konar orsakafræðilegan hátt. Hann hafði
tekið eftir að í fjölskyldum siðblindra glæpamanna
mátti finna óvenju hátt hlutfall siðblindra sem
benti til að siðblinda væri af líffræðilegum
rótum runnin. Hins vegar voru þeir siðblindir til sem
ekki áttu ættingja með siðblindu. Þá
síðarnefndu taldi Partridge haldna áunninni siðblindu
sem væri einhvers konar aðlögun að rótlausu uppeldi
og umhverfi í æsku. Þess vegna stakk Partridge upp á
að nota orðið „félagsblindingi“ (sociopath) í
greininni „Current Conceptions of Psychopathic Personality“ (1930) til
að leggja áherslu á að siðblinda geti allt eins
stafað af félagslegum þáttum og líffræðilegum.
„Félagsblinda“ var sögð stöðug vanhæfni
til að aðlagast venjum og siðum samfélagsins, sem ekki
mátti ráða á bót með venjulegum aðferðum
menntunar eða með refsingum.
David Henderson (1884-1965), virtur skoskur geðlæknir,
hafði mjög mikil áhrif á breska hugtakið psychopathy.
Henderson leit á „siðblint ástand“ (psychopatic states,
hann gaf út samnefnda bók árið 1939) sem grundvallar
óeðli. Öndvert við marga aðra, sérstaklega
þýska geðlækna, taldi hann grunninn lagðan bæði
af arfgengi og umhverfi. Hann taldi að siðblinda kæmi fram
á þrjá vegu: Þeir sem væru fyrst og fremst
árásargjarnir, fyrst og fremst óábyrgir
og fyrst og fremst skapandi. Þeir árásargjörnu
væru ofbeldisfullir, hætti til sjálfsvígs og
að misnota vímuefni. Þeir óábyrgu héldu
sig til hlés, væru ofurtilfinninganæmir, óstöðuglyndir
og heilsukvíðnir. Þeir væru einnig innhverfir og
sjúklegir lygarar. Skapandi siðblindir voru óeðlilegt
fólk sem tókst að verða frægt eða frægt
að endemum. Þriðja skilgreiningin var lítið notuð
en hinar tvær rötuðu inn í engilsaxnesk hugtök
um persónuleikaraskanir sem einkenndust fyrst og fremst af andfélagslegum
þáttum. Í bresku geðheilbrigðislögunum
(Mental Health Act) er hugtakið „siðblinduröskun“ (psychopathic
disorder) nær eingöngu notað í merkingunni afbrigðileg
og óábyrg hegðun.
Bók
bandaríska geðlæknisins Henrys Cleckley, Mask of Sanity,
markaði upphafið að klínískum skilningi nútímans
á siðblindum. Bókin kom fyrst út árið
1941 og hefur verið endurútgefin fimm sinnum, síðast
1976. Cleckley byggði lýsingu sína á kynnum af
hvítum siðblindum millistéttarkörlum, sem voru sjúklingar
á geðsjúkrahúsi. Niðurstöður hans
byggðust á andfélagslegri hegðun siðblindra sem
ekki mátti rekja til hvata, geðrofs, hugsýki eða
andlegrar fötlunar. Megineinkenni í lýsingu Cleckley
á siðblindum eru þessi: Þeir eru haldnir stórmennskuhugmyndum,
hrokafullir, kaldlyndir, yfirborðskenndir og stjórnsamir; Hvað
tilfinningar varðar eru þeir skapbráðir, geta ekki
bundist öðrum sterkum tilfinningalegum böndum og skortir
samlíðan, sekt eða eftirsjá; Í hegðun
eru þeir óáreiðanlegir, hvatvísir og víla
ekki fyrir sér að brjóta félagsleg norm eða
lög. Veigamikið atriði í greiningu Cleckley var „merkingarleg
veiklun“ (semantic dementia) en með því átti
hann við að siðblindum væri um megn að upplifa hvers
kyns mannlega reynslu af tilfinningadýpt þótt vitsmunum
þeirra væri ekki áfátt. Hugtakið er ekki
lengur notað yfir þetta en skýrði á sínum
tíma margt í fari siðblindra. Cleckley áttaði
sig á því að margir siðblindir lentu aldrei
í fangelsi og taldi það skýrast af því
þeir lausbeisluðu væru miklu flinkari í að koma
eðlilega fyrir.
Robert D. Hare byggir á hugmyndum Cleckley og hefur ítarlega
skilgreint siðblindu, ásamt því að hanna greiningarlykla
fyrir hana. Um kenningar
Cleckley og kenningar
Hare má m.a. lesa í lýsingu á einkennum
siðblindu.
Opinberir staðlar
Sé
smellt á myndina af töflunni hér til vinstri birtist
stór útgáfa á sérstakri síðu.
Taflan er yfirlit yfir helstu hugtök sem læknar hafa notað
yfir siðblindu frá upphafi og hugtök sem notuð hafa
verið í stöðlum, einkum DSM; lýsingu á
siðblindu og horfur á bata.
DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) er Greiningar- og tölfræðihandbók fyrir geðræna sjúkdóma sem Bandarísku geðlæknasamtökin (APA) gefa út.
Í fyrstu útgáfu handbókarinnar (1952) var notað hugtakið „félagsblind persónuleikatruflun“ (Sociopathic Personality Disturbance) til þess að lýsa siðblindum einstaklingum. Þetta sýnir hvernig Bandarísku geðlæknasamtökin reyndu að viðurkenna félagslega áhrifavalda á persónuleika og geðræna röskun. En lýsing DSM innihélt mörg einkenni sem Cleckley hafði talið til persónuleikaþátta siðblindra: Skort á kvíða; vöntun sektarkenndar; hvatvísi; kaldlyndi og skort á að vera ábyrgur gerða sinna. Hegðunareinkennin sem lýst var gátu hins vegar átt almennt við glæpsamlega hegðun.
Í næstu greiningar-og tölfræðihandbók, DSM-II (APA, 1968) var siðblinda innifalin í „andfélagslegri persónuleikaröskun“ (Antisocial Personality Disorder). Andfélagslega skilgreiningin beindist samt fremur að persónuleikaeinkennum hins siðblinda en síður að hegðun félagsblindingja. T.d. lýsti DSM-II þessum einstaklingum sem kaldlyndum, hvatvísum, sjálfselskum og ófærum um að læra af reynslunni. En heildarlista yfir persónuleikaeinkenni vantaði og engar leiðbeiningar um sjúkdómsgreiningu var að finna.
Í DSM-III (APA 1980) og DSM-III-R (APA 1987) var siðblinda áfram innifalin í andfélagslegri persónuleikaröskun (ASPD). En nú var sjónum ekki lengur beint að persónuleikaeinkennunum heldur að hegðun siðblindra. Forsendur þess voru að greining hegðunar væri miklu áreiðanlegri aðferð en að reyna að meta þá persónuleikaþætti sem lægju að baki hegðuninni. Hið nýja flokkunarkerfi var svo almennt að innan þess rúmuðust nánast öll þekkt lögbrot. Í þessari nýju útgáfu af DSM var minnst á hegðunarröskun (Conduct Disorder), þ.e. afbrigðilega hegðun fyrir 15 aldur, sem nauðsynlegan þátt til í greiningunni. Í greiningarlyklinum fyrir hegðunarröskun þurftu 3 einkenni af 12 einkennum afbrigðilegrar hegðunar að vera til staðar, einkenni á borð við lygar, skróp, að níðast á dýrum eða fólki, íkveikju og áflog. Til að greinast með andfélaglega persónuleikaröskun þurfti og þarf enn að uppfylla a.m.k. 4 af 10 einkennum hennar (auk þess að greinast með hegðunarröskun í æsku). Þau eru m.a.: Getur ekki hegðað sér á viðurkenndan hátt í vinnu um langt skeið; getur ekki lagað sig að félaglegum normum eða lögum; er pirraður og árásargjarn sem birtist í áflogum eða árásum o.s.fr.
DSM-IV (1994)
Lítil breyting varð á milli DSM-III-R og DSM-IV. Siðblinda og félagsblinda er áfram undir andfélagslegri persónuleikaröskun. Segir m.a.: „skortur á samlíðan, óhóflegt sjálfshól og yfirborðskenndur þokki eru þættir sem algengt er að falli undir hefðbundnar hugmyndir um siðblinda og kunna að vera sérstaklega áberandi í andfélagslegri persónuleikaröskun fanga eða vistmanna á réttargeðlækingarstofnunum þar sem glæpsamleg, afbrotakennd eða árásargjörn hegðun er líkleg til að vera ekki einsleit.“ Tengsl DSM-IV við greiningarlykil Roberts D. Hare eru ekki sérlega mikil. Einungis hluti af þætti 2, Afbrigðilegum félagslegum lífstíl, í greiningarlykli Hare er innifalinn í skilgreiningunni á andfélagslegri persónuleikaröskun.
Aftur á móti er Greiningar-og tölfræðihandbók
fyrir geðræna sjúkdóma í endurskoðun
og er stefnt að útgáfu DSM-5 í maí
2013. Skilgreiningu á andfélagslegri persónuleikaröskun
hefur verið breytt töluvert í drögum að DSM-5
og segja þeir sem vinna að endurskoðuninni: „Vinnuhópurinn
mælir með því að þessi röskun verði
endurorðuð í andfélagslega/ siðblinda gerð
(Antisocial/Psychopathic Type)“ og telur svo upp höfuðeinkenni
í greiningarlykli Hare. (Sjá „301.7 Antisocial Personality
Disorder“
í American Psychiatric Association DSM-5 Development, skoðað
6. jan. 2011.)
ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Health Related Problems) er staðall Heilbrigðisstofnunar Sameinuðu þjóðanna (WHO). Nú er notuð tíunda útgáfa staðalsins í fjölda landa, þ.á.m. á Íslandi. Að mörgu leyti ber ICD-10 saman við DSM-IV en þó má finna mun í greiningu ýmissa sjúkdóma.
Af persónuleikaröskunum sem taldar eru í ICD-10 kemst „félagsleg persónuleikaröskun“ (Dyssocial Personality Disorder) næst því að dekka siðblindu. Hún er undirflokkur Sértækra persónuleikaraskana. Innan félagslegrar persónuröskunar eru: Siðleysispersónuröskun (amoral), andfélagsleg persónuröskun (antisocial), ófélagsleg persónuröskun (asocial), geðvillupersónuröskun (psychopathic) og félagsblindupersónuröskun (sociopathic). Siðblinda hefur einnig verið nefnd „geðvilla“ á íslensku. Skilgreining á félagslegri persónuleikaröskun er:
Persónuleikaröskun sem einkennist af hunsun félagslegra skyldna og kaldlyndu skeytingarleysi hvað varðar tilfinningar annarra. Hegðun er í hróplegu ósamræmi við ríkjandi norm í samfélaginu. Henni verður trauðlega breytt þótt afleiðingarnar séu slæmar, þ.m.t. refsingar. Lítið þarf til gremju og skapofsa, þ.á.m. beitingu ofbeldis; sjúklingurinn hneigist til að varpa sök á aðra eða reynir að réttlæta þá hegðun sína sem kom honum í klandur í samfélaginu með rökum sem hann telur trúverðug.
Helsti munurinn á andfélagslegri persónuleikaröskun
DSM-IV og félagslegri persónuleikaröskun ICD-10 felst
kannski í því að í fyrrnefnda greiningarkerfinu
verður að hafa mælst hegðunarröskun (CD) fyrir 15
ára aldur en í hinu síðarnefnda er slík
röskun útilokuð í greiningunni.
Það væri áhugavert að vita hvort eða hve margir hafa verið greindir á Íslandi með geðvillupersónuröskun eða félagsblindupersónuröskun en líklega liggja slíkar upplýsingar hvergi frammi.
Heimildir voru skoðaðar í febrúar og mars 2011 og yfirfarnar í lok október 2011:
Andrade, Joel T. 2008. „The inclusion of antisocial behavior in the construct of psychopathy: A review of the research“. Aggression and Violent Behavior 13.árg. 4.tbl. 2008, s. 328-335.
Arrigo, Bruce A. og Stacey Shipley. 2001. „The Confusion Over Psychopathy (I): Historical Considerations“. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology 45 2001, s. 325-344.
Burns, Charles L.C. 1953. „A Forgotten Psychiatrist- Baron Ernst von Feuchtersleben, M.D., 1833“. Proceedings of the Royal Society of Medicine. 18.árg. 2. desember 1953, s. 190-194.
Hervé, Hugues. 2004. „Psychopathy Across the Ages. A History of the Hare Psychopath“. The Psychopath: Theory, Research, and Practice. Ritstjórar Hugues Hervé og John C. Yuille. Routledge, 2004, s. 31-55. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google.
„ICD-10 Alþjóðleg tölfræðiflokkun sjúkdóma og skyldra heilbrigðisvandamál [svo]“ á Stöðluð kóðun í alþjóðlegum flokkunarkerfum Landlæknisembættisins (SKAFL).
Millon, Theodore, Erik Simonsen og Morten Birket-Smith. 2002. „Historical Conceptions of Psychopathy in the United States and Europe“. Psychopathy: antisocial, criminal and violent behavior. Guilford Press 2002, s. 3-31. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google.
Saß, Henning og Alan R. Felthous. 2008. „History and Conceptual Development of Psychopathic Disorders“. International Handbook on Psychopathic Disorders and the Law. Ritstjórar Alan Felthous og Henning Saß. Wiley-Interscience 2008, s. 9-30. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google.
„The
Retelling of Personality Disorders“. Höfundar og birtingartíma
er ekki getið. Quality articles directory Tobago.
Harpa Hreinsdóttir